Logopediste Ivonne Scheer werkt op Leekerweide dagelijks met Visitaal-pictogrammen. Daarnaast geeft ze trainingen en communicatie-adviezen op andere instellingen. Als lid van de Werkgroep Pictogrammen is ze één van de drijvende krachten achter de ontwikkeling van nieuwe Visitaal-producten en -pictogrammen.
‘Ik gebruik zelf ook Visitaal-pictogrammen in mijn agenda’
‘Voor het werken met pictogrammen geldt hetzelfde als voor alle ondersteunende hulpmiddelen: je moet je eerst afvragen wat het jouw cliënten oplevert. De ene keer is dat zelfstandigheid, een andere keer is het de regie over het eigen leven. Voor mij zou het ook doodeng zijn als ik ’s morgens uit m’n bed stap en niet weet wat er gaat gebeuren. Met dagprogramma’s en planborden kun je daar wat aan doen en zorg je dat cliënten weten wat er gaat komen. Met Visitaal-pictogrammen en andere ondersteunende middelen maak je duidelijk wat er verwacht wordt, wanneer, hoe lang en met wie. Dat is prettig voor de cliënt: die kan dan zelf kiezen wat hij of zij wil. Het draait allemaal om inzicht en overzicht, verduidelijking, en uiteindelijk zelfstandigheid.’
‘Visitaal-pictogrammen worden in de praktijk het meeste gebruikt om dagprogramma’s mee te maken, maar je kunt ze veel breder inzetten. Je kunt Visitaal-pictogrammen ook in de omgeving opnemen, door ze bijvoorbeeld op een placemat te zetten zodat iemand zelf kan aangeven wat hij of zij op het brood wil. Wat hier ook veel gebeurt, is dat we een stappenplan maken in de verzorging, bijvoorbeeld hoe iemand de was moet doen: eerst het bed afhalen, vervolgens moet het beddengoed in de wasmand of naar de badkamer en dan in de wasmachine.’
‘Vroeger moest alles geknipt en geplakt worden; logopedisten waren daar vaak dagen zoet mee. Gelukkig hebben we nu het computerprogramma PictoWord, waarmee je het eenvoudig kunt uitdraaien, ook op stickers. Cliënten krijgen hier op Leekerweide een eigen catalogus. Daaruit kunnen ze zelf de pictogrammen bestellen die ze willen hebben. Ze kunnen zelf het formaat kiezen en de pictogrammen op stickers laten printen, zodat ze die zelf in hun agenda, dagprogramma of eigen producten kunnen gebruiken.’
‘We hebben hier ook de bewegwijzering aangepast. Vroeger hingen er alleen van die kleine borden op 2,5 meter hoogte en daarop stond dan in kleine letters ‘Hoofdgebouw’. Die paal staat er nog en van mij mag die er tot in lengte van dagen blijven staan, maar er zijn inmiddels ook grote borden met Visitaal-pictogrammen bij gekomen. Die zijn veel lager, dus veel beter te zien voor mensen die in een rolstoel zitten, de kleur is beter, en door het gebruik van pictogrammen snappen de meeste cliënten wat er bedoeld wordt. En overal naast de deuren, ook op het hoofdgebouw en bij de ondersteunende diensten, wordt met pictogrammen aangegeven waar je bent.’
‘We gebruiken Visitaal-pictogrammen natuurlijk ook bij logopedie zelf, bijvoorbeeld bij de articulatietraining. En we gebruiken de pictogrammen om cliënten gebaren te leren. Ze kunnen weliswaar niet lezen, maar ze willen wel spelletjes doen. Daar maken we gebruik van bij de training. Verder trainen we de cliënten ook in het begrijpen en gebruiken van de Visitaal-pictogrammen zelf, want niet elk pictogram is meteen te begrijpen voor iedereen.
We geven hier ook trainingen in het gebruik van ondersteunende middelen. Dat is vooral een kwestie van gewoon doen: bedenk maar iets waarmee jouw cliënten aan de slag kunnen. We maken dus heel veel voor op de woning of de dagbesteding, of de cliënten maken dat zelf, ze zijn heel creatief daarin.
Het is leuk om ’s avonds een spelletje met iemand te spelen en op die manier de dagen van de week te oefenen. Je kunt memory-spelletjes met pictogrammen maken, of lotto-spellen, ganzenbord, maakt eigenlijk niet uit. Als het maar leuk is om te doen, en als het maar herhaald wordt. En niet als therapie, maar juist daarbuiten. Met PictoSerie, een cd met vier computerspellen die net verschenen is, wordt dat nog makkelijker: zo kan iedereen gemakkelijk zelf op een speelse manier oefenen met pictogrammen. ‘Je moet je eerst afvragen: ‘Wat heb ik nodig?’
En vervolgens: ‘Hoe gaan we het doen?’’
‘De Werkgroep Pictogrammen krijgt veel verzoeken voor nieuwe pictogrammen. Ook in mijn werk als logopediste op Leekerweide krijg ik vaak dat soort vragen. Ik stimuleer mensen altijd om eerst zo veel mogelijk zelf aan de slag te gaan met de bestaande pictogrammen, voordat ze om een nieuw pictogram vragen. Dus als je een pictogram nodig hebt voor de kaarsenmakerij, dan neem je het pictogram voor kaars en zet je er een dakje boven. Op die manier hoeven wij niet voor elk begrip een nieuw pictogram te maken. Dus eerst moet je je afvragen: ‘Wat heb ik nodig?’ En vervolgens: ‘Hoe gaan we het doen?’
Brochure vanLeekerweide met Visitaal-pictogrammen:
Klik hier om de originele brochure met pictogrammen te bekijken (pagina 3 t/m 5)
‘Ik merk ook dat veel communicatie-afdelingen van grote stichtingen Visitaal-pictogrammen gaan gebruiken in nieuwsbrieven en in producten gericht op cliënten. Dat kan gaan over vertrouwenspersonen, over de klachtenregeling of informatie over seksueel misbruik. Die informatie wordt allemaal vertaald in eenvoudig geschreven taal en ondersteund met Visitaal-pictogrammen. Voorheen werd er een brief aan de ouders of begeleiders geschreven, nu krijgen de cliënten zelf een brief op hun niveau. En als ze pictogrammen gebruiken worden mensen zich veel bewuster van hun schrijfstijl en gaan begrijpelijker schrijven.
Wij werken er heel veel mee en het werkt als een olievlek. Wij hebben hier op interne communicatie deskundigen die per groep of per activiteit specifieke aandacht hebben voor totale communicatie en op de groepen waar dat mogelijk is gaan zij heel veel aan de slag met Visitaal-pictogrammen. Het gebruik van pictogrammen wordt steeds gewoner. Nu zie je bijvoorbeeld dat in de notulen van veel cliëntenraden pictogrammen worden gebruikt. Dat is ook logisch, want anders kunnen de cliënten de notulen niet lezen.’
‘Doordat Visitaal-pictogrammen op meer plekken gebruikt worden, merk je ook dat cliënten met een lichte verstandelijke handicap die eerst een behoorlijke antipathie hadden tegen ‘plaatjes’ er steeds meer voor openstaan. Gelukkig zie je ze nu overal, het wordt steeds gewoner. Interne vacatures of vacatures via de jobcoach worden op Leekerweide nu allemaal met pictogrammen ondersteund. Die advertenties hangen dan op het prikbord: ‘Wil je werken bij de linnendienst?’ Doordat we gebruik maken van pictogrammen kunnen cliënten het zelf lezen. Ik gebruik ze zelf trouwens ook in mijn agenda; een pictogram valt veel meer op dan een geschreven woord en blijft ook veel beter hangen.’
‘Eerst dacht ik dat de abstracte begrippen in de emotie-sfeer het moeilijkst zouden zijn, een begrip als ‘stout’ bijvoorbeeld. Maar het zijn eerder voorwerpen die heel wisselend zijn in hun kenmerken, zoals ‘dekbedovertrek’ of ‘krulspelden’. Natuurlijk zijn er ook begrippen waar je niet uitkomt; ‘karnemelk’ bijvoorbeeld. Wat ik zelf bij ‘karnemelk’ doe is het pictogram voor ‘melk’ nemen en het pak roodkleuren, ik denk dat dat het meest duidelijk is. Ik kan me voorstellen dat er nog wel meer begrippen zijn waar we niet meteen uitkomen.’
